
1 Rode en gele grenzen
Van de meeste eeuwenoude geografische kaarten van de Friese grietenijen zijn in zwarte inkt gedrukte exemplaren bewaard en ingekleurde unica. Op het detail van de kaart van Opsterlandt uit 1698 heeft het grietenijwapen heraldische kleuren en is de bijbehorende kroon geelgoud De putti en de zittende Grieks-Romeinse vrouw hebben een natuurlijk aanzien en allemaal een lichte huidkleur en goudblonde lokken. De ogen, oren, neus en mond zijn niet ingekleurd en hebben al voldoende uitdrukking. Rond de putti wapperen smalle doeken in dezelfde kleur rood als het gewaad van de vrouw. De buitengrenzen van de grietenij zijn met hetzelfde rood ingekleurd en contrasteren met het goudgeel van de binnengrenzen.

2 Rondom
In het midden van de plaatranden staan de vier windrichtingen Langs de grens van de grietenij Opsterlandt staan de namen van de aanliggende grietenijen en grensgebieden (provincies) genoemd en getekend. Met de klok mee zijn dat:
Noord: SMALLINGERLANDS Grenzen GROENINGERLAND OMLANDIAE PARS (N/NO)
Oost: DRENTHE (NB 2x tegen plaatrand aan)
Zuyd: STELLINGWERF OOST-EINDE SCHOTERLANDS Grenzen
West: AENGWERDEN UTERINGADEEL

3 Smallingerland, Groningen, Drenthe
Op afbeelding 2 is in het Noorden de grens met Grietenij Smallingerland te zien. De huidige gemeente Opsterlân grenst nog altijd aan de gelijknamige gemeente Smallingerland. In het Oosten grenst de gemeente, net als de grietenij eerder aan de provincies Groningen (Groeninger Ommelanden) en Drenthe. Niet alle namen van de grietenijen zijn bewaard gebleven. In het zuiden en westen hebben uit de grietenijen voortgekomen gemeenten deel geworden van steeds grotere nieuwgevormde gemeenten onder andere namen, maar de naam Opsterland, vroeger Opsterlandt en Vpsterlandiae, is gebleven.

4 Uteringadeel, Idaarderadeel en Rauwerdehem
Op dezelfde afbeelding van Opsterland staat boven in het westen, de grens met de grietenij en latere gemeente Uteringeradeel, in Fries Uteringadiel. Bij de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1984 is Uteringadeel opgesplitst. Het grootste deel is samen met de twee gemeenten en voormalige grietenijen Idaarderadeel (noordelijk) en Rauwerderhem (westelijk) in de nieuwgevormde buurgemeente Boornsterhem opgegaan. In 1985 werd de naam officieel Boarnsterhim. Op 1 januari 2014 is Boarnsterhim opgeheven en grenst gemeente Opsterlân aan de grotere gemeente Heerenveen.

5 Aengwerden, Aengwirden
Na de gemeentelijke herindeling op 1 juli 1934 vormden de gemeenten en voormalige grietenijen Aengwerden, of Aengwirden (zuidwest van Opsterland), Schoterland (ten zuiden van Opsterland) samen met een klein deel van de gemeente Haskerland de gemeente Heerenveen, met als hoofdplaats Heerenveen. Een groter deel van Haskerland (ten noorden van Schoterland en ten westen van Aengwerden), is opgegaan in de nieuwe gemeente Scharsterland, sinds 1985 Skarsterlân genoemd en op 1 januari 2014 opgegaan in de nieuwe gemeente De Friese Meren, nu De Fryske Marren.

6 Heerenveen
Heerenveen was een kruispunt van wegen en waterwegen en lag op de grens van de grietenij Aengwerden of Aengwirden, de grietenij Schoterland en de grietenij Haskerland, (ten noorden van Schoterland en ten westen van Aengwerden). Deze grietenijen vielen onder Sevenwolden.
Heerenveen is nu de hoofdplaats van de op 1 januari 2014 nieuw ingestelde omvangrijkere gemeente Heerenveen. Het grondgebied van Heerenveen is op die datum uitgebreid met de dorpen Nieuwebrug en Haskerdijken van voormalig gemeente Skarsterlân, ook het zuidelijk deel van de bij die gelegenheid opgeheven gemeente Boarnsterhim met Akkrum, Nes en Oldeboorn is bij Heerenveen gevoegd. Oldeboorn was tot 1 oktober 1816 een eigen gemeente, waarna het vanaf 1984 bij de gemeentelijke herindeling samen met Akkrum, Akmarijp, Nes, Terhorne en Terkaple deel uitmaakte van Utingeradeel, oud-buurgemeente van Opsterland. Tussen 1984 en 2014 was Aldeboarn deel van gemeente Boarnsterhim. Sinds 1989 is de Friese naam Aldeboarn de officiële naam voor deze oude handelsplaats aan de Boorne.

7 Prentmaker Jan Luyken
Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft de afgebeelde kaart van Opsterland in haar collectie. De kaart van Opsterlandt is toegeschreven aan prentmaker Jan Luyken* uit Amsterdam, al komt zijn naam niet voor op het object. De twee cartografen Bernardus Schotanus à Sterringa (1640-1704) en Sibrant van Ockinga komen beide uit Friesland en zijn, evenals uitgever François Halma. Ze zijn alle drie op het papieren object vermeld. De kaart is een ets en gravure met potlood. (Graveren is een drukprocedé, evenals etsen). De plaatrand van deze kaart meet 535 mm × 824 mm.
Opdracht cartograaf Bernardus Schotanus à Sterringa
Op het object staat dat Bernardus Schotanus à Sterringa de kaart aan zijn collega Sibrant van Ockinga opdraagt. De prent komt ook voor in: Schotanus à Sterringa, Bernardus. Uitbeelding der Heerlijkheit Friesland. Zoo int algemeen, als in haare XXX bijzondere grietenijen (…), die in 1718 In Leeuwarden s uitgegeven door François Halma
Tekst: Gerhild van Rooij, april 2023 voor De Harker.
*bron: Het werk van Jan en Casper Luyken, dl. 1, p. 392-393, cat. nr. 2213 en de database van het Rijksmuseum)
Informatie kaarten (klik op de foto voor een groter formaat of om in te zoomen),
zie Tresoar.nl en Rijksmuseum.nl
1.Detail, links grens met Grietenije Aengwerden en rechts met Grietenije Smallingerland (1718). |
2 OPSTERLANDT, 8e Grietenije van Sevenwolden (1698/1718). |
3 Gemeente Smallingerland, Tytsjerksteradiel, Groningen, Opsterland, Idaarderadeel en Utingeradeel. (Kuyper, 1865) Hugo Suringar, Leeuwarden |
4 UTERINGADEEL,1e Grietenije van Sevenwolden, Ydaerderadeel, Smallingerlandiae Pars, Vpster-landiae Pars, Aengewerden Pars, Hasscherlandiae Pars, Donia-werstal en Rauwerderhem Pars. |
5 AENGWERDEN, 2e Grietenije van Sevenwolden, Uteringadeel, Opsterlands Grenzen en Schoterlands Grenzen |
6 STELLINGWERF OOST-EINDE 9e Grietenije van Sevenwolden, ·met Opsterlands Grenzen, Drentsche Feenen, Stellingerwerf Oost-Eynde en Schooterlands Grenzen |
7 SCHOTERLANDT, 5e Grietenije van Sevenwolden, met Hasscher Landiae Pars, Aengewerden Pars, Vpsterlandiae Pars, Stellingwerf Oost-Eynde Pars, Stellingwerf West-Eynde Pars, Lemsterlandiae Pars. |