CERES EN DEMETER

Op de kaart van Grietenij Opsterlandt uit 1698 en van Grietenij Schooterlandt uit 1719 staat een Ceres figuur. Zij is de Romeinse godin van de akkerbouw, in het bijzonder graan, en van de moederliefde. Ze wordt wel gezien als vrouwe Fortuna, symbool voor kans op geluk, rijkdom en voorspoed, waaronder goede oogsten en vruchtbaarheid. De Romeinse Ceres is later gelijkgesteld aan de Griekse godin Demeter. De roof van Persephone, dochter van Demeter, door Hades, god van de onderwereldgod is ook op Ceres en haar dochter Proserpina overgedragen. De Romeinen hebben de Griekse mythe naar Sicilië verplaatst, nabij de stad Enna, later een Romeinse heilige plaats. Aan de hemel herinnert het sterrenbeeld Driehoek, dat vroegere Sicilia heette, aan de mythe van Ceres die de Romeinse oppergod Jupiter smeekt om het driehoekige eiland Sicilië in de hemel te plaatsen. Ceres is de naamgever van de dwergplaneet Ceres en steden en dorpen in Nederland, Europa, Amerika en Afrika. Het in ons land gebruikte Engelse woord cereals, granen, is afgeleid van haar naam.

ROGMOLENS

Grietenij Opsterlandt grensde in het zuiden aan Grietenije Schooterlandt. Op de kaart met Ypsterlandiae Pars staat: ‘LIPPEN HUYSEN aleer Kabunder huizen’. Aan de noordzij liggen Boeck Weiten Ackers, een Rogmolen en het Lippen huyster of Gemein Heideveld, in het zuiden ligt Drief Veen en Hoog Veen. In de aangrenzende Grietenij Schooterlandt staat Hooge Veenen, Hooy Landen en onder meer een rogmolen bij Hornsterswaag nabij de wegh na Donkerbroeck. In beide grietenijen werd rogge gemalen. Rogge kon op de armere gronden worden verbouwd, voor haver, tarwe of gerst was de grond te arm en ongeschikt. Granen stonden voor rijkdom. Ceres wordt vaak afgebeeld met als attributen een bundel graan en/of een sikkel zoals op de genoemde kaarten van Opsterland en Schooterlandt.

CERES VAN OPSTERLANDT

De Ceres van Opsterlandt neigt het hoofd iets en kijkt voor zich uit in de verte. Ze staat hier blootsvoets op een schaalstok-plateau met daarop de tekst met nog oude afstandsmaten: “Maat van een uire gaans, zynde 1200 koonings roeden, welker 2000 maaken een gemeene Duytze myl van 15 in een graad”. De godin draagt een losvallend Romeins gewaad met rond de hals en schouders gedrapeerde stof. Op haar hoofd staat een prachtige, uit kruislings opstaande korenaren gevlochten kroon. In haar rechterarm houdt ze een tot boven de hoge kroon uitstekende bundel korenaren die ze onder tegen haar heup aan drukt en met haar hand ondersteunt. De knie van haar linkerbeen is licht gebogen, waardoor het is of ze de kijker tegemoet kan komen. De linkerbovenarm strekt ze opzij, haar onderarm is bijna helemaal naar voren gebogen en in haar hand houdt ze een gekartelde sikkel omhoog.

CERES VAN SCHOOTERLANDT

De Schooterlandse Ceres draagt een kruislings gedrapeerd gewaad en een halssnoer. Ze heeft opgestoken krullen op haar hoofd en aan de onderzijde uitwaaierend haar. Ceres is ten voeten uit afgebeeld en zit bovenop de Grietenij Cartouche. Aan weerszijden van haar staan twee wapens. Het eerste is het gekroonde wapenschild van Schooterlandt, waarvan De Heer Martinus van Scheltinga grietman is. Het tweede eveneens gekroonde wapen is van Scheltinga. Ceres omvat boven schouderhoogte een grote bundel korenaren waarvan de onderzijde voor een deel op haar rechterbeen en schoot rust. Haar andere been is iets opgetrokken. De godin neigt en draait haar hoofd in de richting van haar diagonaal zijwaarts uitgestrekte linkerhand waarin zij een gladde sikkel vasthoudt.

ROMEINS EREDIENST IN GRIEKS

Patriciërs hielden de erediensten voor de Oud-Romeinse godheden, daarom werden deze goden als beschermgoden van de patriciërs gezien. Diensten voor Ceres horen tot de oudste in Rome ingevoerde Griekse erediensten. Ceres werd in verband gebracht met Liber en Libera, de Griekse Dionysos, Demeter, Kore en Iacchus. Hun gezamenlijke tempel werd gesticht door consul Aurelius Postumius in 258 AUC (496 v. Chr.) om een door misoogsten veroorzaakte hongersnood af te wenden. Het toezicht en bestuur van de eredienst werd opgedragen aan de leiders van de in die tijd ingestelde stand van het volk, aediles plebis. De eredienst van Ceres was er lang een van het volk, dat de in Rome ingevoerde goden als hun beschermgoden zag. De tempel van Ceres op de Aventijn werd symbool van vrijheid en voorrechten voor het volk (plebejers). De eredienst bleef Grieks met meest uit Neapolis (Napels) naar Rome ontboden Griekse priesteressen. De op Griekse wijze gebouwde tempel was de eerste Griekse architectuur in de eerder Etruskische regio. In de tempel werden besluiten van de senaat bewaard en ter kennisneming voor de Romeinse tribunen neergelegd. Ten tijde van de Gracchi werd een gezantschap naar Enna gezonden, omdat men de Ceresdienst in Rome als een vertakking van de Demeterdienst zag.

DOCHTERS

Demeter en Ceres krijgen hun door Hades geroofde dochters een deel van het jaar terug uit de onderwereld en delen hun vreugde daarover door een rijke oogst te schenken Op het grote feest Cerealia of Ludi Ceriales (Spelen van Ceres) moesten de leiders van de stand van het volk het koren onder de armen verdelen. Dit feest werd voornamelijk door grote wedrennen in het Circus Maximus in Rome gevierd, waarbij de vele toeschouwers geschenken en lekkernijen kregen, waaronder noten die, net als graan, symbool zijn van vruchtbaarheid en overvloed. Op de kaart van Opsterland en Schooterlandt is Ceres het symbool van vruchtbaarheid en overvloed.