Geschiedenis, kunst en erfgoed in Lippenhuizen e.o.

Door Gerhild van Rooij

 

66 Grietman, vrouw, putti, kaart 1698 (3)

29 mrt 2023 | Geschiedenis

De achtste Grietenije
De achtste Grietenije Opsterlandt uit 1698 en 1718, is een ets en gravure met potlood van Opsterland. Dit object RP-P-AO-2-23C-8-2 uit het Rijksmuseum te Amsterdam met als catalogus-referentie Van Eeghen 2213-2 (2) is al in 1887 in beheer overgedragen. Net als op de kaart van Opsterlandt uit 1664* staat er achterop een stempel als verzamelaarsmerk: Lugt 19.

Teikens
Op de kaart staat rechtsonder een cartouche met de legenda of Teikens. Na Dorpkerken en Dichte en Verstrooide Buyrten staan de stemmende Plaatsen met huizen en Stemmende Stellen zonder Huizen genoemd en tot slot Koorenmolens.

Opsterlandt
De bovenste cartouche bevat naast de titel van de prent ook bestuurlijke informatie over de grietenij. En de naam van de uitgever, voluit François Halma Net als in de kaart van 1664 is de tekst gecentreerd gezet in diverse lettergroottes en korpsen:

O P S T E R L A N D T
De Achtste GRIETENIJE van de
Z E V E N W O L D E N,
Wesentlyk vertoont
Doe aldaar
DE HEER
AUGUSTINUSGA LIJKLAMA
van NIJEHOLT I.V.L.
GRIETMAN was,
en tegenw. mede Gedeputeerde Staat
wegens het bovengeß. Quartier.
x ..
Vermeerdert uitgegeven door F. Halma 1718.

Romeinse schrijfwijze
Romeinse grotere getallen worden wel met een omgekeerde geschreven. In de cartouche Opsterlandt is het getal 1000 een gestileerde cirkel, gevormd door een C en omgekeerde met daartussen een verticale lijn: . Een verticale lijn I gevolgd door een omgekeerde C wordt ook wel D geschreven, is dan CD. De letters , of DC, staan voor het getal 600 en de Romeinse letters x vormen het getal 93. De drie getallen + + x vormen samen het jaartal 1693.

Strakgespannen cartouche in de wolken
In de Opsterlandt cartouche staat de bestuurlijke informatie op een met grote halen rond een vierkant raamwerk gespannen huid of perkament. De geheel rust in een uitgestrekt veld van wolken. Dertien kuise putti met fladderende doeken rond het onderlichaam pakken de cartouche of een wapen of spelen.

Putto, amaretto en putus
Een putto, meervoud putti of putto’s, wordt wel een amoretto genoemd. De Grieks, Romeinse liefdesgod Amor of Eros wordt wel verbeeldt als een putto met pijl en boog als symbool voor aardse liefde. Kleine cupido’s of minnegodjes waren in de oudheid dansende, musicerende, soms strijdende begeleiders van Eros op beelden en reliëfs, ook stonden ze op sarcofagen voor kinderen. Dankzij de Florentijnse beeldhouwer Donatello (1386-1466) kwamen putti terug in de beelden en schilderijen uit de Renaissance, Barok en Rococo (vijftiende tot achttiende eeuw). De kleine, bijna altijd mannelijke mollige kinderfiguurtjes zijn meestal naakt en vaak gevleugeld. Het woord putto komt van het Latijnse putus dat knaap of jongetje betekent.

Klassiek geklede vouw
Putti geven iets licht aan een voorstelling, ze verlevendigen het beeld, zeker als ze alle kanten uitvliegen zoals bovenaan de kaart. Drie Putti vliegen boven langs het raamwerk van de Grietenije cartouche, twee houden rechts met beide handen het raamwerk vast en links houdt een putto het raamwerk vast, onder de arm van een vrouwfiguur. De Romeins Griekse vrouw draagt een lang, los vallend klassiek gewaad en pakt met uitgestrekte linkerarm het raamwerk vast terwijl ze blootsvoets op een wolk zit. Haar onderarm rechts boven haar schoot houdt ze voor de wikkelstof die als een brede omslag vanaf haar zijde diagonaal over de linkerschouder en bovenarm is geslagen. Ze heeft de haren losjes achterop haar hoofd bijeengebonden en hoog opgestoken en houdt haar hoofd en profil naar rechts, waarbij ze de blik gericht houdt op de putto onder haar en op de tekst van de cartouche. Verder zit ze met haar hoofd iets genegen, het bovenlichaam naar voren toe gekeerd en haar beide diagonaal naar het midden toe.

Wapen Grietenij
Links naast de vrouw en buiten haar blikveld dragen twee putti het loofboomrijke, gekroonde wapen met op de voorgrond de haas. Vlak voor dit wapen van de Grietenij Opsterland zweeft nog een putto, en vierde vliegt in de schaduw achterlangs.

Wapen Augustinus Lycklama à Nijeholt
Grietman en gedeputeerde Augustinus (Auck) Lycklama à Nijeholt (20 januari 1670 – Beets (Beetsterzwaag) 22 juni 1744), was vanaf 20 januari 1693 Grietman van Opsterland. Rechts van de cartouche voelt een putto aan zijn wapen, aan de andere zijde zit een putto op een wolk met zijn rug tegen hetzelfde wapen, bovenin zweeft een putto met uitgestrekte arm. Het gekroonde wapen is gedeeld. Het ene deel heeft in goud een blauwe dwarsbalk, vergezeld van rode leliën, een boven en een onder. Het andere deel met in rood een rechtop geplaatste boomstronk met drie wortels en op de top drie bladerloze eikels aan stelen verwijst naar nieuw hout: Nijeholt.

Tekst: Gerhild van Rooij, maart 2023 voor De Harker.
Kaart: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.609516
*Lippenhuizen in Opsterland Kaart (1) in De Harker, januari, 2023 Lippenhuizen …Kaart (2), De Harker, februari 2023