Geschiedenis, kunst en erfgoed in Lippenhuizen e.o.

Door Gerhild van Rooij

 

63 Ooievaars, gelukbrengers en meer 2

27 nov 2022 | Geschiedenis


1909, Ooievaar belt
De ooievaar wordt in Nederland populair nadat in 1909 op een Koninklijk geboortekaartje met een boven Paleis Noordeinde uittorenend ooievaarsnest op een paal. In het nest ligt prinses Juliana en staat een ooievaar, symbool voor Den Haag, de stad waar ooievaars eeuwen lang nesten bouwden. De tekst luidt: Hallo!… De te verwachten blijde boodschap is op …….1909.
De leverancier van de kroon / Bedient zich reeds van telephoon,
Goed ingericht naar den eisch ,/ Direct verbonden met ’t Paleis.
Om zonder fout ter juister ure / ’t Vorstelijk geschenk te sturen.

Ook op andere kaarten voor de geboorte van Juliana staan Paleis Noordeinde en een ooievaar, zoals op de sepia kaart van Knackstedt & Näther, Lichtdruckerei, Hamburg, met de tekst
’s Gravenhage Kon: Paleis.
Daar komt een vogel gevlogen / Hij vliegt heen en weer
Met een kindje in den snavel / Ziet daar legt hij het neer.

Geluksbrengers

In Europa beschouwden mensen ooievaars als geluksbrengers voor de familie. In veel culturen stond de ooievaar symbool voor het gezin en monogamie, ondertussen is bekende dat ooievaars terugkeren naar hetzelfde nest, maar niet altijd naar dezelfde partner Volgens diverse boeken en websites staat de ooievaar niet alleen voor huiselijk geluk, bescherming en, beveiliging, maar ook voor creativiteit, een lange levensduur, moederlijk of ouderlijk instinct, nieuwe projecten, tevredenheid, toewijding,

Tijdens de Middeleeuwen werd de terugkeer van de ooievaar als het begin van de lente gezien. Na de donkere dagen konden boeren weer hun land bewerken, de ooievaar was symbool voor een goede oogst en de bode van goed nieuws. Een ooievaar op het dak zou een woning tegen de bliksem beschermen. Ooievaars waren vroeger in Duitsland geassimileerd met de vogel van Thor, god van de bliksem..

Ooievaar in de Middeleeuwen

Volgens Duitse overlevering rond de Middeleeuwen zouden ooievaars baby’s in hun snavel, in een mandje of op hun rug brengen De vogels vonden baby’s in moerassen en grotten en gaven ze aan de moeder. Paren met een kinderwens legden snoepgoed op de vensterbank. Tijdens deze periode is de benaming ‘ooievaar’ ontstaan die letterlijk ‘geluksdrager’ zou betekenen. (Het oud Hoogduitse ‘Ot’ lijkt op ‘ooie’ en ‘vaar’ op ‘baren’ of ‘dragen’.)

Rond de 18e eeuw, werd verteld dat ooievaars of de moeder baby’s uit kinderputten haalden. Onder andere in Groningen waren kinderputten waar moeders met hun kinderen baby’s in de put eten gaven. In andere verhalen komen kindjes uit de witte of rode kool. In de 18e en19e eeuw werd er niet openlijk over de geboorte en seksualiteit gesproken, maar werden deze verhalen en dat van de ooievaar verteld.  

De ooievaar als symbool

De ooievaar staat voor trouw, vernieuwing, voorspoed en vruchtbaarheid in het algemeen. In Hunawihr, dat halverwege de steden Colmar en Riquewih in departement Nederrijn ligt, is in 1976 het Stork herintroductie-centrum geopend om de Elzasser ooievaars te redden. Nu nestelen er duizenden stellen in deze regio tussen de Rijn en de Vogezen op kunstmatige platforms.
Het is ee prachtig gezicht wanneer ze af en aan vliegen.

Pythaogoras en Plutarchos

In het oude Griekenland, Macedonië, Bulgarije, islamitische landen in het Midden-Oosten en Marokko was men overtuigd dat onder de gedaante van een ooievaar dode mensen schuilgingen of mensen met een geheim. De filosoof en mathematicus Pythagoras (572 – 497 voor Christus), dacht dat de ooievaar drager was van de ziel van overleden dichters. De geschiedschrijver Plutarchos (45 – 125 na Christus) vertelt dat in Thessalië iemand die een ooievaar doodt, door een ooievaar zal gedood worden, de ooievaar zou een menselijke ziel hebben. In de Arabische wereld konden ooievaars de ziel van overleden moslims meenemen die de verplichte bedevaart naar Mekka niet tijdens hun leven maakten. Moslims respecteren ooievaars, een ooievaar doden was als een mens doden.

Griekse en Egyptische mythologie

Gerana, koningin van de Pygmeeën, had de Griekse mythologische godin Hera boos gemaakt. De Pygmeeën waren in oorlog met de ooievaars daarom veranderde Hera haar in een ooievaar. Als ooievaar probeerde Gerana haar eigen baby te ontvoeren, wat niet lukte. De Egyptische mythologie, bracht de ziel van een mens in verband met een ooievaar, verbeeld als ooievaar met een menselijk hoofd. Door de jaarlijkse trek van de ooievaars dachten de Egyptenaren dat de terugkeer van de ooievaar de terugkeer van een ziel betekende.


Oekraïne en Moldavië

In Oekraïne wordt de ooievaar anders gezien. In hetteken van de modernisering werden de nesten van ooievaars vernietigd omdat die in die regio symbool stonden voor de armoede van de dorpsbewoners. In Moldavië worden ooievaars niet geassocieerd met armoede, daar is de ooievaar nog altijd een nationaal gelukssymbool van de wijnboeren. Volgens een oude legende brachten de ooievaars daar zelfs wijndruiven aan de bewoners van een belegerde burcht..Dank zij deze hulp slaagden de bewoners erin om de vijand te overwinnen.

Carnivoren

Als carnivoor eet de ooievaar dierlijke prooi (in Afrika vooral sprinkhanen), grote insecten, regenwormen, vissen, amfibieën als kikkers, reptielen als hagedissen, kleine zoogdieren als muizen en mollen, jonge knaagdieren als hazen en konijnen en kleine vogels, waaronder pullen van eenden. Hij pakt het meeste van de grond, tussen lage vegetatie en uit ondiep water.

Foto’s:

  1. Hallo! … De te verwachten blijde boodschap is op ……. 1909.
  2. a/b Geboorte Juliana, 1909, Koningshuis Nederland, serie 576 nr.78, 14,3 x 9,2 cm (2b is detail)
  3. Fourageergebied gezien vanaf de Trambrug aan de Swaachsterwei (foto auteur)
  4. Ooievaarsnest Lippenhuizen (foto auteur)
  5. Ooievaar vliegt vanaf nest in Lippenhuizen (foto auteur)

Bronnen

STORK (Stichting Ooievaars Research & Knowhow), https://www.vogelbescherming.nl,
Fryske Gea
Ons Volkske, Album 1e
Deel 1 ‘Ooievaarskolonie ’in Lippenhuizen (in de Harker)